De beste boeken van het begin van deze eeuw

Van alle recensies die ik vanaf september 2000 tot het einde van 2010 schreef, vond ik dit de beste boeken. Onderverdeeld in vijf categorieën (kleuters, onderbouw en bovenbouw basisschool en idem middelbare school) vind je hier de boeken die het eerste decennium van deze eeuw de moeite waard maakten. En die een langer leven verdienen.

Kleuters

Winnaar
Charlotte Dematons Ga je mee (Lemniscaat, 2000)

Winnaars buitenland
Piet Grobler Eén slokje, kikker (Lemniscaat, 2002, L.M. Niskos)
Kitty Crowther In het pikkedonker (Querido, 2002, Jacques Dohmen)

Beste series
Rotraut Susanne Berner De seizoenen (Lannoo)
Thé Tjong-Khing Waar is de taart (Querido)
Sylvia Vanden Heede Vos en Haas (Lannoo)
Lauren Child Charlie en Lola(Van Goor, vertaald door Rindert Kromhout)

Eervolle vermeldingen Nederland
Syvlia van Ommen De verrassing (Lemniscaat, 2003)
Charlotte Dematons Sinterklaas (Lemniscaat, 2007)
Thé Tjong-Khing: Waar is de taart (Lannoo, 2004)
Tjibbe Veldkamp en Philip Hopman Het schoolreisje (Lemniscaat, 2001)
Tjibbe Veldkamp en Kees de Boer Tim op de tegels (Van Goor, 2004)
Mathilde Stein en Mies van Hout Bang Mannetje (Lemniscaat, 2005)
Imme Dros en Harrie Geelen Bijna jarig (Querido, 2005)
Tjibbe Veldkamp en Kees de Boer Kleine Aap’s Grote Plascircus (Lannoo, 2006)
Joke van Leeuwen Heb je mijn zusje gezien? (Querido, 2007)
Loes Riphagen Huisbeestenboel

Eervolle vermeldingen buitenland
Joëlle Jolivet Beestenboek (De Harmonie, 2003, Pieter van Oudheusden)
Joëlle Jolivet 365 pinguïns (Gottmer, 2007, J.H. Gever)
Joëlle Jolivet 10 kleine pinguïns (Gottmer, 2010, Bette Westera)
Lauren Child Dat lust ik niet (Van Goor, 2000, Rindert Kromhout)
Lauren Child Maar dat is míjn boek (Van Goor, 2006, Rindert Kromhout)
Michelle Knudsen en Keven Hawkes Niet brullen in de bieb! (Gottmer, 2007, J.H. Gever)
Philip Waechter Emma in het spookhuis (Querido, 2007, Jaqcues Dohmen)
Marion Bataille ABC3D (Querido, 2008)

Onderbouw basisschool

Winnaar
Geen

Winnaar buitenland
Geen

Eervolle vermeldingen Nederland
Koos Meinderts en Annette Fienieg De vuurtoren(Lemniscaat, 2007)
Hans en Monique Hagen Van mij en van jou (Querido, 2007)
Thijs Goverde De wraak van de meesterdief (Holland, 2006)
Linda Groeneveld Een pannenkoek voor de koningin (Nieuw Amsterdam, 2007)
Hanna Kraan Krik (Lemniscaat, 2005)
Edward van de Vendel Dom konijn (Querido, 2000)

Eervolle vermeldingen buitenland
Kate DiCamillo Despereaux of het verhaal van een muis, een prinses, een schoteltje soep en een klosje garen (Querido, 2005, Martha Heesen)
Maria Parr De wonderbaarlijke lotgevallen van Olle en Lena (Lannoo, 2007, Bernadette Custers)
De gebroeders Grimm en Charlotte Dematons Grimm (Lemniscaat, 2005, Ria van Hengel)
Wegenast Hanna en ik (Lemniscaat, 2009, Merel de Vink)

Bovenbouw basisschool

Winnaar Nederland
Geen

Winnaar buitenland
Geen

Eervolle vermeldingen Nederland
Kuijer Polleke (Querido, vanaf 1999)
Bibi Dumon Tak Het koeienboek (Querido, 2002)
Bibi Dumon Tak Laika tussen de sterren (CPNB, 2006)
Jan Paul Schutten Aan tafel! (CPNB, 2009)
Bas van Lier De wereld in het donker (Ploegsma, 2000)
Daan Remmerts de Vries De Noordenwindheks (Querido,
Harm de Jonge Tjibbe Tjabbes’ wereldreis (Van Goor, 2008)
Harm de Jonge De gouden golf (ILCO, 2000)
Truus Matti Vertrektijd (Lemniscaat, 2007)
Ted van Lieshout Twee ons liefde (Leopold, 2008)
Ted van Lieshout Hou van mij (Leopold, 2009)

Eervolle vermelding buitenland
Richard Farr Keizers van het ijs (De Fontein, 2009, Jeske Nelissen)

Onderbouw middelbare school

Winnaar
Marco Kunst: Gewist (Querido, 2004)

Winnaar buitenland
Louis Sachar Gaten (Lemniscaat, 2000, Marja Waterman)

Eervolle vermeldingen Nederland
Marco Kunst Isa’s Droom (Querido, 2008)
Lieneke Dijkzeul Aan de bal (Lemniscaat, 2004)
Bibi Dumon Tak Latino King (Querido, 2010)
Tonke Dragt Dichtbij ver van hier (Leopold, 2009)
Bas Haring Kaas en de evolutietheorie (Houtekiet, 2001)
Marieken Jongman Kiek (Lemniscaat, 2009)
Agave Kruijssen Vrije val (De Fontein, 2005)
Agave Kruijssen Walewijn (De Fontein, 2005)
Tjibbe Veldkamp Tiffany Dop (Lemniscaat, 2009)
Edward van de Vendel De Gelukvinder (Querido, 2008)
Dirk Weber Hij of ik (Querido, 2010)
Tanneke Wigersma Spiegelmeisje (Querido, 2009)
Lydia Rood Kus (Kidsbibliotheek, 2005)

Eervolle vermeldingen buitenland
Mikael Engström Dief van de duivel (Van Goor, 2006, Bernadette Custers)
Mikael Engström Tobbe (Van Goor, 2004, Bernadette Custers)
Beate Teresa Hanika Achter de stilte (Lemniscaat, 2010, Merel de Vink)
Carl Hiaasen Uil (Lemniscaat, 2003, Aleid van Eekelen-Benders)
Louise Rennison Tijgers, tanga’s en tongzoenen. Bekentenissen van Georgia Nicholson (Gottmer, 2002, Esther Ottens)
Shaun Tan Verhalen uit een verre voorstad (Querido, 2010, Eva Gerlach)

Bovenbouw middelbare school (tot 16)

Winnaar
Floortje Zwigtman Schijnbewegingen (De Fontein, 2005)

Winnaar buitenland
Mark Haddon Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht (De Fontein, 2003, Harry Pallemans)

Eervolle vermeldingen Nederland
Zwigtman Wolfsroedel (De Fontein, 2002)
Els Beerten Allemaal willen we de hemel (Querido, 2008)
Jesse Goossens It’s a wonderful life (Lemniscaat, 2008)
Hans van Straaten Wonderland (Vassallucci, 2003)
Tjibbe Veldkamp De Lachaanval (Van Goor, 2002)
Edward van de Vendel Chatbox (Querido, 2006)
Derk Visser Patatje Oorlog (Nieuw Amsterdam, 2007)
Derk Visser Landjepik ( Nieuw Amsterdam, 2009)
Bené Alfonso Medicijnmeester (Lemniscaat, 2006)

Eervolle vermeldingen buitenland
Kevin Brooks Lucas (De Harmonie, 2004, Wiebe Buddingh')
Anne-Laure Bondoux De tranen van de moordenaar (Gottmer, 2005, Pieter Meeuse)
John Green Het Grote Misschien (Lemniscaat, 2006, Aleid van Eekelen-Benders)
John Green Paper towns (Lemniscaat, 2009, Aleid van Eekelen-Benders)
Christophe Honoré De kwestie Leo (Querido, 2001, Karlijn Stoffels)
Meg Rosoff Hoe ik nu leef (Pimento, 2005, Jenny de Jonge)
Steinhöfel Het midden van de wereld (Lemniscaat, 2005, Tjalling Bos)
Janne Teller Niets (Clavis, 2010, Maaike Lahaise)

Bijzonderste boek 2000 – 2010
Walter Moers: De 13 1/2 levens van kap’tein blauwbeer (Bert Bakker, 2002, Frans Hille)

Lezersvraag: het ultieme kerstvakantieboek?

Beste lezer! Over één week is het kerstavond. Buiten sneeuwt het. En iedereen is ziek aan het worden. De omstandigheden voor lekker lezen in bed zijn zelden zo goed. Daarom deze lezersvraag: wat is het ultieme kersboek? Randvoorwaarden: a. het moet een kinder- of jeugdboek zijn, b. het moet in het Nederlands verkrijgbaar zijn en c. het moet verkrijgbaar zijn in bibliotheek of boekhandel, d. geen bundels verhalen of puzzels die door uitgevers op de markt worden gekwakt in deze dagen maar een écht boek, e. hoeft niet per se sneeuw te bevatten. Graag jouw tranentrekkende betoog hieronder of op Facebook. Bedankt!

*** Maria Parr Tonje en de geheime brief

Vandaag in de kerstspecial van de Boekenbijlage van de Volkskrant: mijn bespreking van Tonje en de geheime brief. Ik vind dat deze schrijfster zeer terecht is bejubeld om haar debuut, maar in haar tweede boek behoorlijk teleurstelt. Ik zie het stuk maar niet online komen op de Volkskrant dus daarom publiceer ik het nu hier. Hoop later nog een gewone link te plaatsen.

Feel-good kerstvakantieboek komt niet van de grond

De jonge Noorse schrijfster Maria Parr (1981) debuteerde vijf jaar geleden indrukwekkend met het tegendraadse en gevoelige De avonturen van Olle en Lena, spelend op het Noorse platteland. De knappe Nederlandse vertaling kreeg zeer terecht een Zilveren Griffel. In eigen land werd het boek ook bekroond. Kranten omschreven haar jubelend als de nieuwe, Noorse Astrid Lindgren. Haar nieuwe kinderboek maakt die hoge verwachtingen echter niet waar.

Tonje en de geheime brief begint als een heerlijk, sneeuwrijk kerstvakantieverhaal over een dondersteen met Pippipotentie. Tonje is het enige kind in het Glimmerdal en zet daar de boel regelmatig op stelten, samen met haar peetvader, de oude knorrige Gunnvald. Iedereen in het dal is gek op haar, behalve Klaus Hagen, de nieuwe eigenaar van de stiltecamping midden in het dal die de rol van slechterik met verve speelt.

Parr schrijft de eerste hoofdstukken niet onverdienstelijk op, in een gedragen, hier en daar wat negentiende-eeuws aandoende stijl met aanstekelijke natuurbeschrijving en een soms best vermakelijke alwetende verteller die zich overal mee bemoeit. Het heeft daardoor inderdaad wel iets van haar grote voorbeeld weg.

Maar Astrid Lindgren is niet zomaar een schrijfster van klassiekers geworden. Zij voelde, net als alle grote kinderboekenauteurs uit haar generatie, feillos aan wat aan een goed kinderboek nooit mag ontbreken: een soeplepel lach, een soeplepel traan en twee soeplepels actie. En dat zijn nu net de elementen die Parr in Tonje en de geheime brief maar niet weet te doseren.

Waar in de boeken van Lindgren het avontuur op de tweede bladzijde al in volle gang is, komt Tonje en de geheime brief hortend en stotend op gang en lijkt de eerste helft van het boek helemaal nergens heen te gaan. Tonje test een slee, zingt keihard liedjes bij de stiltecamping en haalt tabak voor Gunnvald. Die struikelt over de koffiepot, breekt zijn been en denkt meteen dat hij doodgaat. Daarom schrijft hij een familielid dat door bijna iedereen in het Glimmerdal vergeten is. Terwijl hij in het ziekenhuis ligt leest Tonje Heidi, die andere kinderboekenklassieker waar Parr kennelijk erg van houdt. Waarom is niet duidelijk, maar de lezers krijgen een vrij volledige samenvatting van dat boek.

Tussendoor maakt Tonje zich de hele tijd druk om dingen die maar niet echt indruk willen maken. Ze is boos op Klaus Hagen, ontroerd door het vioolspel van Gunnvald en verontwaardigd over een jongetje dat zomaar met haar vecht. Parr schrijft al die gevoelens op in een steeds meer geëxalteerde stijl, met zinnen als: “‘Takkenwijf dat je er bent!’, brult Tonje zo hard dat het gebulder van de rivier erbij verbleekt tot een fluisterspelletje.”

Het lijkt wel alsof ze met heftige woorden een spanning op wil bouwen die er in verhaal niet is. De tekst kakelt steeds harder, in alle toonaarden die schrijfster ter beschikking staan, vol botsende metaforen, uit de bocht vliegende hyperbolen en vertragende observaties waar je als lezer niet veel wijzer van wordt; ze helpen het verhaal geen meter verder en maken de personages geen centimeter minder oppervlakkig.

Bijna onvoorstelbaar dat dit dezelfde schrijfster is als van die knappe, sprankelende zinnen in De avonturen van Olle en Lena (2007). Maar het is iets dat helaas wel vaker gebeurt met succesvolle debutanten. Ze hebben in alle rust aan hun debuut kunnen schaven, maar die rust niet hebben gekregen of genomen voor het vervolg.

Een paar maanden kritiekloos buffelen achter de laptop: daar krijg je van dat oeverloze schrijfcursusgeleuter van. In dit boek is een volwassene aan het woord en geen echt, levend kind. Wie niet al te veeleisend is kan er een sympathiek feel-goodboek voor de kerstdagen in zien, maar meer ook niet.

*** Gerda De Preter: Op de rug van de duivel

Afgelopen zaterdag besprak ik in de boekenkatern van De Volkskrant de grimmige jeugdroman van Gerda De Preter: Op de rug van de duivel, over de middelbare scholieren Lars, Maan en Birdie die in hun vrije tijd voor de lol op rijdende treinen springen. Het verhaal over de ontsporende vriend- en vijandschappen is indringend, maar wordt verstoord door razend irritant geciteer uit films en boeken. Ik gaf er drie sterren aan. Zodra de recensie is gepubliceerd op internet, maak ik hier een link.

VIII. Aandacht in de kranten bleef stabiel

Plek voor kinderboeken in de kranten is stabiel gebleven, ondanks grote zorgen aan het einde van de vorige eeuw. Kranten gingen gewoon door met bespreken en aandacht besteden aan belangrijke evementen en gebeurtenissen. Eigenlijk veranderde er niets: er was niet heel veel plek, er is nog steeds niet heel veel plek. Maar het ís er. Er wordt ook niet meer eenzijdig geklaagd over het aantal centimeters en daarmee is de kinderboekenrecensent van haar klagerige imago af. Dat heeft ook iets te maken met de toegenomen journalistieke professionaliteit van recensenten. Het is niet meer gek dat ze een journalistieke opleiding genoten hebben en ook ander journalistiek werk doen. Dat is te merken aan de stijl en inhoud van de recensies. Eigen kinderen - of die van de buren - erbij halen om een punt te maken is een faux pas geworden en preken voor eigen parochie komt niet zo veel meer voor. Op internet kwam er aandacht voor kinderboeken bij, maar de kwaliteit en functie ervan is heel wisselend. De krantenrecensenten zouden meer kunnen doen op internet en hun oeuvres zouden veel beter vindbaar moeten zijn. Dat geldt ook voor de consument. Nu is de mening van ouders en kinderen zelf - die ik graag op regelmatige basis zou zien - versplinterd en nauwelijks te vinden. Het wachten is op een soort Iens of Rotten Tomatoes voor kinderboeken, dat een gezond tegenwicht kan bieden aan intellectuele deskundigdoenerij in de kranten.

Terug naar het overzicht. Illustratie: de makers van het plaatje vind je in het plaatje.

VII. Fladdergeneratie kan niet kiezen

Het is niet per definitie een slechte zaak en het sluit aan op de tijdgeest: in de ‘jonge’ generatie schrijvers - dertigers en veertigers – lijkt genrehoppen het genre te zijn. Tjibbe Veldkamp, Tanneke Wigersma, Daan Remmerts de Vries, Edward van de Vendel en ook nieuwkomers waarvan we nog niet weten of het blijvertjes zijn zoals Mariken Jongman, Dirk Weber en Simon van der Geest weten niet wat ze willen of willen niet wat ze weten. Bij sommige auteurs is het gefladder wel charmant. Ze proberen dan weer eens dit, dan weer eens dat en het resultaat is bijna altijd aardig en interessant. Bij andere auteurs blijven pijnlijke kwaliteitsverschillen bestaan. Is het een gebrekkig zelfinzicht, een te grote dwang om veel en vaak het geluk ergens anders te proberen of de tijdgeest? In een programma over drugs hoorde ik de huidige generatie gebruikers een cocktailgeneratie noemen: ze gebruiken alles door elkaar. Zelf word ik vooralsnog niet high van het gefladder. Schoenmaker blijf bij je leest zou een tegeltje moeten zijn dat het Fonds voor de Letteren gratis aan schrijvers verstrekt.

Terug naar het overzicht. Illustratie: Peter Hannan.

Promovenda: lezers doen het beter

Orthopedagoge Suzanne de Mol promoveert binnenkort op een onderzoek naar het maatschappelijk succes van lezende kinderen. Ik weet nooit zo goed wat je aan dit soort onderzoeken hébt, want a. we wisten dit natuurlijk allang en b. de uitkomst zegt vaak iets over het samengaan van feiten, niet over causale verbanden. Nogal wiedes dat lezende kinderen het later beter doen: ze komen 'gewoon' uit betere nesten. En het is ook maar net wat je 'beter' noemt. Je zou ook kunnen mopperen dat lezers van die brave rakkers zijn. Als je nu van lezen houdt, zul je straks van school houden en als je groot bent van werk. Nóg zorgwekkender: dit soort onderzoek leidt dan weer tot pleidooien waarin kinderen leren lezen een hoger doel heeft, namelijk nette burgers van ze maken. Lezen we om nette burgers te worden of zijn? Ik niet, in elk geval.

De Gelukkige Lezer zoekt gelukkige leraren

De sessie van De Papieren Man (Dirk Leyman) en Pjotr van Lenteren (De Gelukkige Lezer) bij de Bulkboek Passionate Dag van het Literatuuronderwijs vonden we zelf zeer geslaagd. Wat kan bloggen bijdragen aan het literatuuronderwijs? Ik vind dat bloggen niet meer is dan een nieuw medium voor een oud verhaal. Als je niet gelooft in lezen, dan heeft geen enkel medium zin. Jongeren gaan echt niet lezen omdat je erover blogt. Of twittert. Of pingt. Maar we kwamen wel op een idee: een enigszins digitaal onderlegde docent zou elke literatuurles kunnen beginnen met een mooie iGoogle of Netvibes-pagina op zijn Digibord en nieuws en actuele discussies over literatuur kunnen laten zien en bespreken. Uiteraard met goede cijfers, pluimen en plusjes voor leerlingen die er RSS-feeds, blogs en sites aan toe weten te voegen. Dan is internet een ondersteuning van je onderwijs. Maar de basis blijft: er moeten goede boeken zijn. Een deelnemer aan de sessie bracht mij een link naar dit artikel van Jeroen Clemens, leraar Nederlands in Almere die zijn leerlingen laat bloggen over de literatuur die ze lezen. Met die Jeroen Clemens wil De Gelukkige Lezer wel eens in contact komen.

De Gelukkige Lezer op Facebook

Op advies van Dirk Leyman van de literaire blog De papieren man ben ik ook een facebookaccount begonnnen onder, uiteraard, de naam De Gelukkige Lezer. Stuur een vriendschapsverzoek als je op de hoogte wilt blijven van De Gelukkige Lezer of wilt meedoen aan een debat.

Geef een leraar een tip

Deze tekst staat vandaag op groot scherm tijdens de Dag van het Literatuuronderwijs, waar ik kom praten over literaire weblogs. Jij nog een tip, vraag of idee voor het literatuuronderwijs? Of wil je vertellen wat volgens jou het beste boek van het jaar is? Laat nu van je horen!

De beste boeken van 2010

1. Janne Teller: Niets
2. Beate Teresa Hanika: Achter de stilte
3. Floortje Zwigtman: Spiegeljongen
4. Dirk Weber: Hij of ik
5. Marvin Halleraker: Hoog boven de huizen
6. Rindert Kromhout: Soldaten huilen niet
7. Michael Thomas Ford: Suïcide Notes
8. Anna Kemp en Sara Ogilvie: Honden doen niet aan ballet
9. Agave Kruijssen: Afscheid van Arthur
10. Han van der Vegt: Het rode ei